Neanderthalers bruut en dom? Volgens archeoloog Andrew Sorensen van de Universiteit Leiden valt dat wel mee. Hij bewees eindelijk dat de neanderthalers zelf vuur konden maken.
Dachten archeologen echt dat neanderthalers geen vuur konden maken? Hoe hadden ze dan moeten overleven?
‘De meeste archeologen gingen er wel van uit dat neanderthalers vuur maakten. Het probleem was alleen dat er geen bewijs voor die stelling was. Er waren wel sporen van vuur gevonden, maar niets dat erop wees dat ze het zelf gemaakt hadden.
‘Door de tijd heen zie je niet altijd evenveel sporen van vuur – dat is gek als ze het zelf konden maken. Juist in de warmere periodes is er meer bewijs voor vuur, in de koude minder.’
Huh? Als het koud is wil je toch juist vuur?
‘Dat zou je denken. Eén groep archeologen beredeneerde dat de neanderthalers het vuur ‘stalen’ van natuurbranden, maar het in koude periodes niet zelf konden maken.
‘Het is maar net hoe je dat bewijs interpreteert. Volgens mij is het gewoon een slimme manier van omgaan met vuur. In de warmere periodes konden de neanderthalers overal takken verzamelen. Als het koud was veranderde het landschap in een steppe. Waarschijnlijk maakten ze toen kleinere vuren voor korte periodes, niet van die grote die steeds meer brandhout nodig hebben. Zo’n klein vuur laat gewoon minder archeologische sporen achter.’
Wat voor bewijs hebt u nu gevonden?
‘Ik heb in Frankrijk verschillende neanderthaler-vindplaatsen uit de middensteentijd bestudeerd. Daar bekeek ik de mineraalsporen op stenen vuistbijlen. De vuistbijl was erg belangrijk voor neanderthalers, ze gebruikten hem voor bijna alles. Van dieren villen tot andere gereedschappen slijpen.
‘Je kunt er ook vuur mee maken. Als je bepaalde mineralen, zoals pyriet, tegen de bijl aanslaat, ontstaan er vonken.
‘Al die verschillende taakjes met vuistbijlen heb ik zelf ook uitgevoerd. De sporen die je krijgt van pyriet tegen de bijl aanslaan om vuur te maken leverden de beste match op met de gevonden sporen.
Is er ook bewijs van dat pyriet?
‘Pyriet zie je overal in Frankrijk, vooral in kalksteen. Het is wel lastiger terug te vinden, want pyriet vergaat snel als het eenmaal is opengebroken.
‘Waarschijnlijk namen de neanderthalers sommige pyrietstukken mee naar hun kamp, maar lieten andere achter op herkenbare plaatsen, om later terug te vinden. Juist die stukken zijn het best bewaard.’
Is het beeld van de domme neanderthaler hiermee achterhaald?
‘Ja daar draagt dit onderzoek zeker aan bij. We zijn snel geneigd om onszelf als superieur te zien, maar dat valt wel mee. Neanderthalers waren ontzettend slim. Het feit dat ze van een steen en een mineraal iets totaal anders weten te maken – vuur – toont veel begrip van het materiaal. Het verstoppen van pyriet laat ook zien dat de neanderthalers vooruit konden plannen, een cognitief hoge eigenschap. Neanderthalers waren technisch heel capabele mensen. Ze benaderden dingen alleen op een andere manier.’
Weten we zeker dat de neanderthalers niet het vuurkunstje van andere mensen afkeken?
‘Ja. Moderne mensen kwamen pas 10.000 jaar later voor in dit gebied. De neanderthalers hebben dus zeker weten zelf uitgevonden hoe ze vuur moesten maken.’