Leuven (B) – Een antibioticum vertraagt het ziekteverloop van de dodelijke zenuwziekte ALS. Vlaamse wetenschappers leveren daarvoor het bewijs.


Hoogleraar Ludo van den Bosch van het Laboratorium Neurobiologie van de Katholieke Universiteit (KU) Leuven blaast het antibioticum minocycline nieuw leven in. De neurobioloog ontdekte dat het antibioticum de dodelijke ziekte amyotrofische lateraalsclerose (ALS) flink vertraagt.
ALS is een zeldzame zenuwcelaandoening. Slechts één tot drie op de honderdduizend mensen krijgt de ziekte. In de hersenen en het ruggenmerg zitten zenuwcellen die iedere spierbeweging coördineren. Bij ALS-patiënten sterven deze zogenaamde motorneuronen af. Het contact tussen zenuwcellen en spieren is verbroken en de zieke raakt razendsnel verlamd: eerst de benen, dan het onderlichaam en vervolgens ook de ademhalingsspieren. Uiteindelijk sterft hij door verstikking. Hoe het komt dat sommige mensen ALS krijgen, is nog een groot raadsel. In twee procent van de gevallen weten artsen dat een genetisch defect de boosdoener is.
Van den Bosch had sterke aanwijzingen dat door een ontsteking aan de motorneuronen de cellen uiteindelijk het loodje leggen. De Belgische neurobioloog en zijn collega's gingen op zoek naar een geschikte ontstekingsremmer om dit te bewijzen. Minocycline bleek een goede kandidaat. Ten eerste werkte het antibioticum al uitstekend als medicijn tegen verscheidene motorneuronziekten. Ten tweede waren de bijwerkingen al bekend. Van den Bosch hoefde dus geen bijwerkingtesten te doen. Vroeger behandelden artsen bijvoorbeeld ernstige acné antibiotisch met minocycline, maar inmiddels hadden deskundigen betere antibiotica gevonden en raakte minocycline in onbruik.
De Leuvense neurobioloog onderzocht de anti-ALS-werking van minocycline in transgene ALS-muizen. Dat zijn muizen met een ingebouwd menselijk gen dat ALS veroorzaakt. Nadat de muizen daadwerkelijk ALS ontwikkelden, spoten de onderzoekers ze in met minocycline. De ontstekingsremmer bleek het ziekteverloop in muizen met zestien procent te vertragen. Dit is een behoorlijke tijdwinst vergeleken met het conventionele medicijn riluzole. Het vertraagt het ziekteverloop in muizen met elf procent.
“Het werkingsmechanisme van minocycline”, zegt Van den Bosch, ” is nog niet duidelijk, maar het staat volledig los van het antibiotisch effect. De volgende stap is dat we minocycline testen in ALS-patiënten. Een Europees onderzoeksteam treft hiervoor voorbereidingen.”

Frédérique Melman