Skeletten uit een Zuid-Afrikaanse grot zetten theorieën over onze herkomst op losse schroeven. ‘Wellicht heeft de mens er een nieuwe voorvader bij’, suggereren de wetenschappers die op 8 september in Science vijf artikelen over de skeletten publiceerden.
Hoogleraar antropologie Lee Berger vond de bijzonder goed geconserveerde skeletten in 2008 in een grot in Malapa, Zuid-Afrika. Het leek hierbij om een nieuwe mensaapsoort te gaan, die Berger Australopithecus sediba noemde. In de grot vond Berger onder andere een bijzonder compleet bekken en een bijna complete hand. Wereldwijd leefden meer dan tachtig onderzoekers zich de afgelopen tijd uit op de analyse van twee skeletten. Deze zijn inmiddels gedateerd op een leeftijd van 1,977 miljoen jaar en doen bestaande ideeën over de menselijke evolutie wankelen.
Lange duimen
De skeletten bevatten een interessante mix van primitieve en meer geavanceerde anatomische eigenschappen. De handen lijken bijvoorbeeld veel op de onze, met relatief lange duimen en korte vingers. Het enkelgewricht is ook mensachtig, terwijl de hiel een erg primitieve vorm heeft. De mix aan eigenschappen is zeer verrassend. Steven Churchill, een van de onderzoekers: ‘Als we de botten los van elkaar hadden gevonden, hadden we waarschijnlijk gedacht dat het om verschillende soorten ging.’
De Australopithecus sediba zet de veronderstelling dat groter wordende hersenen de drijvende kracht achter de vormverandering van het bekken zijn, op losse schroeven. Hoewel het ook primitieve eigenschappen bevat, is het Australopithecus sediba-bekken kort en plat, net als ons bekken. Een bekende theorie luidt dat deze moderne vorm tegelijk met een grotere herseninhoud ontstond. De logica daarachter is dat een groter hoofd een groter geboortekanaal behoeft. Nu blijkt echter dat de Australopithecus sediba nog relatief kleine hersenen had. De onderzoekers concluderen daaruit dat ze de reden achter de vormverandering van het bekken in een andere hoek moeten zoeken. Ze geven daarbij aan dat de vorm van het bekken ook van invloed is op de mogelijkheid om rechtop te lopen.
Lucy
Onze evolutionaire stamboom staat ook weer ter discussie. De wetenschappelijke wereld is er vrij eenduidig over dat de Homo erectus onze directe voorvader is. De voorvader van de Homo erectus is echter omstreden. Een veelgenoemde kandidaat is de Homo habilis, die ongeveer 200.000 à 300.000 jaar later dan de net gevonden fossielen leefde. Een miljoen jaar voor de Australopithecus sediba leefde Lucy, een mensaap van de soort Australopithecus afarensis die zou zijn overgegaan in de Australopithecus africanus.
Een snelle conclusie kan zijn dat al deze soorten uit elkaar zijn voortgekomen en uiteindelijk tot de moderne mens, de Homo sapiens, leidden. De onderzoekers denken echter dat de huidige vondsten niet van Lucy en de Australopithecus africanus afstammen, maar van een andere nog niet ontdekte lijn. Verder achten de onderzoekers de kans klein dat de Australopithecus sediba in de Homo habilis is overgegaan, omdat de eerstgenoemde weliswaar eerder leefde, maar veel modernere handen had. De onderzoekers suggereren zelfs dat de Australopithecus sediba wellicht een betere kandidaat is als voorloper van de Homo erectus dan de Homo habilis is.
De vijf artikelen in Science vormen maar een begin. De grot in Malapa herbergt nog veel meer interessants. Wetenschappers onderzoeken nu bijvoorbeeld materiaal dat mogelijk restanten van huidweefsel bevat.
Francien Yntema
