De dagen worden weer korter en geleidelijk verdwijnt de middernachtzon. Het levensritme boven de poolcirkel wordt binnenkort misschien weer iets normaler.
Twee maanden lang is de zon hier in Andenes niet ondergegaan. De middernachtzon stond dagelijks – nachtelijks, eigenlijk – te stralen aan de hemel in het noorden. Nu is het echter snel afgelopen. Afgelopen dinsdag raakte de zon voor het eerst weer de horizon.
Middenin de nacht zonnebrandolie opdoen tijdens een wandeling. Drieteenmeeuwen fotograferen om twee uur ’s nachts. Zonder nachtlampje een boek lezen voor het slapengaan. In alle vroegte wakker schrikken omdat je denkt dat je je verschrikkelijk verslapen hebt. Het klinkt allemaal heel absurd, en dat is het ook werkelijk. Je weet niet wat je meemaakt.
Al een maand is mijn bioritme volledig in de war. Slaperig ben ik nog geen minuut geweest, hoewel mijn lichaam toch heel langzaam in een permanente staat van vermoeidheid is terechtgekomen. Als ik naar bed ga, wil de slaap namelijk urenlang niet komen. Mijn gordijnen zijn dun, dus hang ik er met wasknijpers iedere avond een dikke wollen deken voor zodat het een beetje donker is. Veel helpt het niet. Het probleem is namelijk dat mijn hersenen het geleidelijk vallen van de avond missen.
Normaal gesproken wordt het lichaam ’s avonds slaperig doordat de epifyse, een kleine kegelvormige klier middenin de hersenen, dan het ‘slaaphormoon’ melatonine begint te produceren. Overdag wordt de melatonineproductie geremd door de aanwezigheid van licht. Dat gaat via een ingewikkelde serie chemische reacties. De retinacellen van de ogen geven een seintje aan de hypothalamus, die op zijn beurt aan de epifyse vertelt dat het dag is en dat het lichaam wakker moet blijven. Als het maar niet donker wordt, zoals hier de afgelopen twee maanden, blijven die reacties maar doorgaan waardoor de melatonineproductie uitblijft. Het resultaat is dat het lichaam elk besef van tijd verliest.
De plaatselijke bevolking in Andenes lijkt nergens last van te hebben. Gewenning speelt kennelijk een grote rol. Voor poolbeginnelingen zoals ik schijnen melatoninepillen te kunnen helpen. Hoe dieren in deze streken fysiologisch gezien met de middernachtzon omgaan, is nog vrijwel onbekend. Wolven hebben keurig een 24-uursritme, wat volgens wetenschappers komt doordat ze onbewust de positie van de zon registreren. Arctische vogels hebben helemaal geen ritme, zo lijkt het wel. De meeuwen hier in de haven steken af en toe de kop onder de vleugels, maar blijven verder de hele nacht door kabaal maken. Gelukkig heb ik niet alleen wasknijpers, maar ook oordoppen. En binnenkort komt bovendien de schemering weer terug.
Nienke Beintema
