Amerikaanse televisieprogramma’s worden over de hele wereld bekeken. Hoe deze programma’s worden vertaald blijkt van land tot land te verschillen.
Iedereen die weleens naar een Franse of Duitse tv-zender heeft gekeken, weet dat de bekende Amerikaanse tv-programma’s daar niet ondertiteld worden, maar nagesynchroniseerd. Maar dit is niet het enige verschil tussen audiovisuele vertalingen.
Cultuursocioloog Giselinde Kuipers, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht de verschillen in vertalingen in Frankrijk, Italië, Polen en Nederland. Ze keek mee in verschillende vertaalstudios en sprak met vertalers, stemacteurs en andere betrokkenen. ‘De verschillen tussen landen waren veel groter dan ik had verwacht,’ zegt ze. ‘De technologie en mate van professionalisering verschilt, maar de definitie van een goede vertaling is ook niet overal hetzelfde.’
Nederlandse vertalers vinden de integriteit ten opzichte van de originele tekst erg belangrijk, terwijl vertalers in de andere landen vaak behoorlijke aanpassingen doen om het toegankelijk te maken voor het publiek. Maar ook hier, waar, op wat kinderseries na, alles ondertiteld wordt, passen vertalers het nodige aan. ‘Ondertiteling is veel korter dan gesproken tekst en er worden dingen weggelaten. Het is een versimpelde versie van wat je hoort,’ aldus Kuipers. ‘Ook in Nederland wordt veel meer aangepast dan we ons realiseren; wat dat betreft zijn we allemaal een beetje naïef.’
Dramatisch voorbeeld
Kuipers gebruikt de Amerikaanse serie The Nanny om de grote verschillen duidelijk te maken. ‘The Nanny is een dramatisch voorbeeld van de verschillen tussen deze landen,’ aldus Kuipers. Ondanks, of misschien wel dankzij, de nationale aanpassingen die aan de serie gedaan zijn, was deze in alle vier de landen ontzettend populair en wordt ze tot op heden herhaald.
Wat voor ons misschien wel het vreemdst is, is de vertaaltechniek in Polen. Daar praat een monotone voice-over over de originele stemmen van The Nanny heen, als een soort gesproken ondertiteling. ‘In veel voormalige Oostbloklanden gebruiken ze voice-over, omdat het goedkoop is en er geen barrière is voor mensen die niet goed kunnen lezen,’ legt Kuipers uit.
De voice-over in Polen biedt ook mogelijkheid voor censuur. Door het geluidsniveau van de voice-over ten opzichte van de originele tekst aan te passen, kan een vertaler ervoor zorgen dat de originele stem helemaal niet meer te horen is. In zowel Polen als Italië, waar ze The Nanny nasynchroniseren, censureren ze bijvoorbeeld seksuele grappen. Maar ook in Frankrijk laten ze referenties aan alcohol en drugs vaak weg.
In Frankrijk is de schrille stem van hoofdpersoon Fran vervangen door een zachte stem zonder accent. Nasynchronisatie in zowel Frankrijk als Italië is mogelijk, omdat het grote landen zijn, waardoor er een gegarandeerd publiek is voor een serie en er dus dure stemacteurs kunnen worden ingehuurd. De manier van vertalen houdt zichzelf in stand: het publiek raakt gewend aan nasynchronisatie of ondertiteling en wil vaak niets anders.
Toch is er sprake van een toenemende globalisering en kijken steeds meer mensen tv-series via internet, waar ze vaak niet nagesynchroniseerd zijn. Kuipers denkt dat dit vooral zal resulteren in twee verschillende stromingen. ‘De professionele vertaalmethodes zullen niet veel veranderen, maar daarnaast zal een andere stroming ontstaan van ondertitels van mindere kwaliteit, die amateurs bijvoorbeeld maken op het internet.’
Keppeltjes genegeerd
In Italië gaan ze nog net een stapje verder met hun nasynchronisatie. In The Nanny is de Joodse achtergrond van Fran compleet vervangen door een Italiaanse. Tijdens de intro wordt uitgelegd hoe ze vanuit de Italiaanse streek Lazio naar New York verhuisde en haar moeder is veranderd in een Italiaanse tante die ook in New York woont. Elke referentie naar de Joodse cultuur wordt weggelaten en eventuele keppeltjes worden domweg genegeerd. Deze aanpassingen zijn in Italië het grootst, maar komen in elk land voor. Als vertalers denken dat culturele referenties niet begrepen zullen worden, zullen ze deze vervangen of weglaten.
Kuipers heeft nu naar vier Europese landen gekeken, maar ze denkt dat dit niet de enige manieren van vertalen zijn. ‘In Denemarken en Zweden zullen de patronen wel lijken op de onze, maar als je verder buiten Europa kijkt, bijvoorbeeld in Azië, zullen de systemen weer heel anders zijn, als er een nog groter cultuurverschil moet worden overbrugd.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: