In de economische wetenschap bestaat er een klassiek onderscheid tussen de begrippen 'onzekerheid' en 'risico'. Risico wordt daarbij gezien als iets dat met statistiek te berekenen is. Onzekerheid gaat in die definitie alleen over situaties waarin de kans onbekend is en waar je dus niet aan kan rekenen.


De verzekeringswereld maakt zulke berekeningen continu, daarbij gebruik makend van de formule 'Risico = kans x effect'. Deze formule is bruikbaar als er veel statistiek verzameld is zoals bij roken en longkanker of bij de relatie tussen leeftijd en de kans op een baby met het Downsyndroom.

Het probleem is dat de formule niet werkt bij nieuwe technologie als genetische modificatie of complexe fenomenen zoals milieuvervuiling of klimaatverandering. In die gevallen kom je meestal niet verder dan 'Risico = ? ? ?', omdat noch de kans noch het effect bekend zijn en het zelfs niet duidelijk is of de twee te vermenigvuldigen zijn, bijvoorbeeld omdat het verband tussen oorzaak en gevolg heel complex is. Voor dit soort risico's (bijvoorbeeld de gevaren van genetisch gemodificeerd voedsel of de gevaren van UMTS-straling) heb ik de term 'onzekere risico's' geïntroduceerd. Dat is dus een heel bewuste vervaging van klassieke categorieën. Het gaat niet om gevaren die we uit het verleden kennen en waar we dus veel ervaring mee hebben, maar om negatieve consequenties die zich mogelijk in de toekomst kunnen voordoen.

De klassieke definitie van risico's biedt politici en beleidsmakers de mogelijkheid om ingewikkelde vraagstukken op het bord van experts te leggen zonder zelf verantwoordelijkheid te nemen. Ik probeer duidelijk te maken dat het bij onzekere risico's geen kwestie is van sommetjes maken, maar van wikken en wegen. Dat is dus de taak van de politiek.
Bij het gevaar van UMTS-straling wijzen voorstanders er graag op dat er geen bewijs is dat radiofrequente elektromagnetische velden schadelijk voor de gezondheid zijn. Tegenstanders wijzen er op hun beurt op dat dat van asbest ook ooit gezegd werd en dat ook niet bewezen is dat draadloze communicatietechnologie onschadelijk is. Aan beide conclusies heb je weinig als je het gevaar probeert af te wegen. Informatiever is dan dat UMTS-straling geen kanker veroorzaakt via de mechanismen die we na decennia van kankeronderzoek kennen. Tegelijkertijd is de kennis rondom het ontstaan van kanker ook nog beperkt, dus theoretisch gezien is het mogelijk dat er een mechanisme bestaat dat we nog niet kennen.

Mensen geloven tegenwoordig niet meer in de 'er is geen risico'-uitspraken, zoals die destijds over asbest en roken werden gedaan. We slaan nu echter door naar het andere uiterste waarin we alleen nog maar risico's zien. De eerste reflex is daardoor 'verbieden die handel'. Dit is uiterst onproductief omdat de ultieme consequentie daarvan is dat we geen nieuwe technologie meer toelaten. Er moet dan ook een nieuwe generatie onderzoekers en beleidsmakers worden opgeleid die onzekere risico's kan herkennen, en die beter uitgerust is om onzekerheidsinformatie te communiceren en verantwoordelijke beslissingen te nemen.

Marjolein van Asselt
Bijzonder hoogleraar Risk governance
Universiteit Maastricht