Onze bodem zit waarschijnlijk vol met schaliegas dat gevangen zit in diepe steenlagen. De chemicaliën die nodig zijn om het gas te winnen, zouden in het drinkwater terecht kunnen komen, vrezen waterleidingbedrijven. Moeten we schaliegas winnen of laten zitten?
1 Nederland heeft veel ervaring met de winning van aardgas. Waarom zijn er zoveel zorgen over schaliegas?
Schaliegas komt niet zomaar uit de bodem. Terwijl de ‘gangbare’ Groningse gasvelden een hoge doordringbaarheid hebben, waardoor het methaan gemakkelijk naar een boorput stroomt, zit schaliegas opgesloten in de structuur van kleisteen. De permeabiliteit van een schalieformatie is grofweg een miljoen maal kleiner dan dat van een conventioneel veld.
Met een kunstgreep vergroten energiebedrijven de permeabiliteit van het gesteente. Ze pompen een mengsel van water, zand en chemicaliën met een druk tot 1000 bar in een gasrijke formatie. Hierdoor ontstaan breuken in het gesteente, waarlangs het gas naar de boorput kan stromen. Dit proces heet fracking, een afkorting van de term hydrolic fracturing.
Vooral de chemicaliën in het fracking-mengsel baren zorgen. De angst bestaat dat deze chemische cocktail, waarin ook carcinogene stoffen zitten, in het grondwater terechtkomen.
2 Hoe kunnen fracking-chemicaliën in het grondwater terecht komen?
De vrees is dat tijdens fracking scheuren ontstaan, die vanuit de schalieformatie tot aan de grondwaterhoudende laag reikt. ‘Het fracking-mengsel zou dan via deze scheuren in het grondwater kunnen stromen’, zegt René Peters, directeur gastechnologie bij TNO. ‘In de Nederlandse situatie is een lekkage via een fracking-breuk praktisch onmogelijk.’ De reden daarvoor is volgens Peters dat het gesteente waarin wordt geboord op twee kilometer diepte ligt – veel dieper dan de grondwaterhoudende laag.
Peters: ‘Natuurlijke breuken, die een veel grotere lengte kunnen hebben, vormen wel een risico, dus daar moet je naar blijven kijken. Maar deze zijn met seismisch onderzoek vooraf prima in kaart te brengen.’
Fracking-vloeistof kan ook via een slecht gemaakte boorput in de bodem terechtkomen. In een boorput zitten
stalen pijpen die omgeven zijn door cement. Dit cement zorgt voor de afdichting. ‘Bij een slechte cementering kan lekkage optreden’, zegt Peters. ‘Maar door een meerwandige pijp te gebruiken en de cementafdichting te controleren met een speciaal akoestisch instrument
is het risico te minimaliseren.’
3 Waarom is het in de Verenigde Staten dan toch verschillende keren misgegaan?
In de VS zijn bij meerdere boorlocaties chemicaliën in grondwater aangetroffen. In sommige gevallen bleek de afdichting van de boorput niet goed te zijn aangebracht. De meeste incidenten zijn terug te voeren op de Amerikaanse standaarden in de gasindustrie. In vergelijking met de werkwijze van Nederlandse gasbedrijven houden Amerikaanse bedrijven minder rekening met het milieu. De regelgeving is er ook minder streng.
‘Fracking-vloeistof wordt in de VS na gebruik vaak opgeslagen in open bassins’, zegt Peters. ‘Als er een lek in de afdichting van het bassin zit, verdwijnen de chemicaliën direct in de bodem en komen ze in het grondwater terecht. In Nederland en Europa zijn dergelijke open bassins niet toegestaan en wordt productiewater behandeld als chemisch afval.’
4 Kan fracking aardbevingen veroorzaken?
Er zijn gevallen bekend waarbij de injectie van vloeistof in een schalieformatie voor seismische activiteit zorgde. Een frack-proef bij het Britse Blackpool veroorzaakte een beving van 2,3 op de schaal van Richter.
Onderzoekers van de universiteit van Durham concludeerden onlangs dat de effecten van schaliegaswinning vergelijkbaar zijn met die van mijnbouw of bouwwerkzaamheden. ‘De schalielagen zijn relatief dun’, zegt Paul Dekker, geoloog bij ingenieursbureau Royal Haskoning-
DHV. ‘Door de injectie van vloeistof neemt het volume juist toe in plaats van af, zoals bij Groningse velden gebeurt.’
Fracking-activiteiten kunnen er wel voor zorgen dat reeds in de bodem aanwezige spanningen tot bewegingen in de ondergrond leiden. De injectie van het mengsel kan zodoende een kleine beving in gang zetten. ‘Deze spanningen zijn vooraf in kaart te brengen’, zegt Dekker. ‘Per geval zal een seismische studie moeten worden verricht. Dat gebeurt al bij de winning van conventioneel gas en zal ook bij schaliegas de norm zijn.’
5 Energiebedrijven kunnen dus zonder grote risico’s in Nederland aan de slag?
De risico’s zijn volgens Peters en Dekker verantwoord klein om in Nederland naar schaliegas te boren. ‘Wel is er nog behoefte aan meer kennis over de schalieformatie zelf’, zegt Peters. ‘Het is bijvoorbeeld nog niet bekend of en hoe goed het gesteente zich laat fracken en of het gas zich gemakkelijk laat winnen. Het zou daarom goed zijn een proefboring te verrichten.’