West Lafayette, Ind. (VS) – Met traditionele veredelingsmethoden ontwikkelden onderzoekers van Purdue University een nieuwe sojavariëteit die volledig resistent is tegen nematoden. Moderne DNA-technieken hielpen wel een handje.


Kleine aaltjes, ofwel nematoden, kunnen de opbrengst van een akker met soja met bijna de helft terugbrengen. De microscopische wormpjes veroorzaken kleine holten (cysten) in de sojawortels waarin wel vijfhonderd eieren en jonge wormpjes bevatten. Sojatelers kunnen weliswaar beschikken over sojavariëteiten die enige resistentie tegen de aaltjes hebben, maar die resistentie blijkt in de praktijk te dalen. Bovendien zijn er tal van soorten nematoden. De telers moeten veel energie steken in het zoeken naar die variëteit die het meest bestand is tegen de nematoden op hun akkers. Een nieuwe, met klassieke veredeling ontwikkelde variëteit schept hoop.

Najaar 2000 zullen boeren in Indiana voor het eerst kunnen beschikken over de nieuwe sojavariëteit. De sojaboon, CystX, is inmiddels beschermd door een patent. Onderzoekers van Purdue en van de Indiana Crop Improvement Association werken door aan nog betere versies.
De onderzoekers gingen uit van een uiterst onpopulaire sojasoort, genaamd Hartwig. Deze is volledig resistent tegen nematoden, maar geeft een enorm lage opbrengst. De Hartwig kruist bovendien maar moeilijk met moderne landbouwsoja. Een probleem vormt dat het gen dat voor de resistentie zorgt, zich bevindt vlakbij een gen dat regelt hoe bij de celdeling de chromosomen aan elkaar koppelen. Daardoor lukte het tot nog toe niet om de gunstige nematodenresistentie over te brengen op andere soorten.

Feilloze opsporing
Al is de nieuwe variëteit geen transgeen ofwel genetisch gemodificeerd plantje, toch hebben de onderzoekers hun toevlucht genomen tot enkele DNA-technieken. Ze analyseerden DNA van allerlei kruisingen op zoek naar een variëteit die zowel het resistentiegen van Hartwig bevat als het gen dat chromosoomkoppeling regelt in een modern ras. Dankzij goed herkenbare stukjes DNA die bij deze genen horen, de zogenaamde markers, wees de moleculair-biologische analyse van allerlei kruisingen feilloos de gewenste nieuwe sojavariëteit aan. De zo gevonden CystX-soja bevat resistentie tegen nematoden en kan bovendien kruisen met andere sojarassen en zo het gen overdragen.
Het bedrijf dat voor de distributie van de nieuwe sojaboon zorgt, gaat er prat op dat het geen GM-zaden verkoopt waarin het DNA genetisch gemodificeerd is. In principe kan de nieuwe sojasoort wel kruisen met GM-soja en zo de resistentie tegen nematoden op transgeen soja overdragen.

Erick Vermeulen