De sterfte onder bijen en andere insecten is al jarenlang zorgwekkend. Tijdens een wereldwijde conferentie van het IPBES bespraken 124 landen een rapport dat de situatie in kaart brengt. Samen keken ze naar oplossingen voor de toekomst.
Foto: Umberto Salvagnin
Vorige week kwamen vertegenwoordigers uit 124 landen bijeen in Kuala Lumpur tijdens een wereldwijde conferentie van het IPBES (Intergouvernementele Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten). Hier gaven ze hun laatste commentaar op het rapport dat 80 wetenschappers opstelden over de dieren en insecten die onze gewassen bestuiven. In dit rapport beschrijven ze hoe het er wereldwijd voor staat met bestuivers als bijen, vlinders, kevers, vliegen en vleermuizen. De conclusie is niet rooskleurig.
Bedreiging
Het was al lang duidelijk dat het niet goed gaat met bijen. Maar de resultaten uit het rapport maken het wereldwijde probleem nu concreet. Van de ongewervelde bestuivers zoals bijen en vlinders, wordt 40% met uitsterven bedreigd. De gevolgen die dit voor de mens heeft worden steeds duidelijker.
Koos Biesmeijer, directeur van het Naturalis Biodiversity Center, heeft veel onderzoek gedaan naar biodiversiteit en de rol van bestuivers. Hij schreef mee aan het rapport en maakte deel uit van het wetenschappelijk panel tijdens de conferentie. ‘Het is belangrijk dat dit onderwerp nu met de hele wereld werd besproken’, zegt hij. ‘Biodiversiteit is iets dat ons allemaal aan gaat. De situatie is goed in kaart gebracht in Europa en Noord-Amerika, maar landen als Bolivia hebben helemaal geen gegevens bijgehouden. Toch kunnen we duidelijke conclusies trekken uit de cijfers die er wel zijn. We moeten landen zonder gegevens ook laten profiteren van deze kennis.’
Gehuurde bijen
De dieren die gewassen bestuiven zijn voor de mens van groot belang. Ruim driekwart van onze landbouwproducten is afhankelijk van deze dieren. Veel van deze gewassen leveren een belangrijke bijdrage aan onze voeding, zoals fruit, groenten, noten en plantaardige olie. De achteruitgang van insecten kan betekenen dat we moeilijker aan deze producten kunnen komen.
Volgens Biesmeijer is het doemscenario dat alle bijen echt uitsterven onwaarschijnlijk. ‘Maar er zijn wel degelijk grote gevolgen van de afnemende biodiversiteit’, zegt hij. ‘Wat wij kunnen merken is dat bijvoorbeeld koffie en chocolade duurder worden. Maar voor boeren zijn de consequenties veel groter. Op dit moment staan in Californië de amandelbomen in bloei. Daar zijn nu duizenden bijenkoloniën van imkers ingehuurd om de bloesems te bestuiven, anders is er straks geen oogst. Elke bijenkast kost geld, dus voor de boeren wordt dat snel duur.’
Bloeitijd
Het is nog niet helemaal bekend waarom het zo slecht gaat met veel soorten insecten. Maar onderzoeken wijzen zonder twijfel in bepaalde richtingen. Vooral intensieve landbouw is een groot probleem. Biesmeijer legt uit hoe dit komt. ‘Bijen hebben verschillende planten nodig. Ze stichten geen kolonie in een gebied waar maar een gewas groeit. Wanneer de bloeitijd van dit gewas over is, kunnen de bijen namelijk geen voedsel meer vinden. In een gebied met meerdere plantensoorten, wisselen bloeiperiodes elkaar af en is er voor een langere periode voedsel.’
‘Een ander probleem van intensieve landbouw is dat plagen eerder ontstaan en pesticiden dus meer worden gebruikt’, zegt Biesmeijer. ‘Het wordt steeds duidelijker dat deze middelen niet alleen zorgen dat de bijen op korte termijn dood gaan. Op lange termijn krijgen ze ook andere problemen zoals dat ze het nest niet terug kunnen vinden of dat ze zich minder goed voortplanten.
Bloemenstroken
Het rapport beschrijft niet alleen de situatie, maar geeft ook adviezen aan overheden. Deze adviezen richten zich veel op landbouw. Die moet uiteindelijk veel duurzamer worden. Wanneer gewassen op een andere manier worden gekweekt, zijn er veel minder pesticiden nodig. Ook kunnen bloemenstroken in bermen en aan akkerranden de bijen helpen om meer voedsel te vinden. Op korte termijn moeten er alternatieven komen voor pesticiden die we nu gebruiken.
Een ander belangrijk deel van het advies richt zich op communicatie en onderwijs. ‘We moeten als wetenschappers onze kennis gaan delen, anders verandert er niets’, zegt Biesmeijer. Vooral in landen als Ethiopië en Kenia is er volgens hem veel winst te behalen. ‘Boeren weten daar vaak niet welke insecten goed zijn voor hun gewassen en welke insecten hun oogst aantasten. Ze kopen hun zaaigoed bij bedrijven die meteen ook pesticiden verkopen en vertellen hoe ze alles moeten gebruiken.’ De informatie die ze krijgen is niet altijd in het belang van gezonde landbouw. Boeren gebruiken pesticiden vaak preventief en in veel te hoge concentratie omdat ze denken dat dat beter is. Goede informatie en trainingen kunnen dat veranderen.
Bloemetjes buiten
Volgens Biesmeijer zorgt het congres dat het probleem hoog op de politieke agenda blijft. Hij zou het een goede ontwikkeling vinden als er een logo komt waarmee consumenten kunnen kiezen voor producten die op een bij-vriendelijke manier zijn geteeld. Ook hoopt hij dat mensen zich bewust worden van het belang van bijen en in steden vaker letterlijk de bloemetjes buiten zetten. ‘Tuinen en balkons met bloemen kunnen bijen zeker helpen om meer voedsel te vinden, zegt hij. ‘Het is net als met een minuut korter douchen: als je de enige bent die het doet maakt het niets uit, maar als iedereen het doet zorgt dat wel voor een groot verschil.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: