Voor velen kwamen de opkomst van Donald Trump en de Brexit als een schok. Men is bang dat deze rechtse beweging ook op zal komen in Europa. Waarom verandert het gezicht van de wereldwijde politiek zo snel en hadden we deze verschuiving naar rechts kunnen voorspellen?
Sommige onderzoeken suggereren van wel. Gedurende een periode van bijna 150 jaar hebben we gezien dat elke financiële crisis werd gevolgd door een tien jaar lange golf van steun voor extreemrechtse populistische partijen. Dit blijkt uit een recente analyse van meer dan 800 verkiezingen door Duitse economen.
Interessant genoeg zagen ze niet eenzelfde verschuiving naar rechts als reactie op recessies of macro-economische schokken die een deel vormen van de normale economische toe- en afname en niet expliciet in gang werden gezet door een financiële crash. Het is nu acht jaar sinds de laatste financiële crisis in het Verenigd Koninkrijk. De mate van steun voor extreem rechtse partijen zou ongeveer nu terug moeten veranderen naar de situatie van voor 2008.
Verkeerde beslissingen
Christopher Simms, onderzoeker op het gebied van volksgezondheid aan de Dalhousie universiteit in Halifax, Canada, zei afgelopen maand dat wanneer mensen bezorgd zijn, ze niet alleen nalaten de juiste beslissingen te nemen, maar dat de beslissingen die ze nemen ook nog eens uitzonderlijk slecht zijn. Hij citeerde een recent onderzoek dat aantoonde dat bezorgdheid neuronen in de prefrontale cortex onderdrukt. Dat is een gebied in het brein dat betrokken is bij besluitvorming.
Dit zou een hoop van wat er momenteel gebeurt, kunnen verklaren. Het Global Risks Report 2016 – een jaarlijks onderzoek naar wereldwijde risico’s – beschreef een wereldwijde toename in catastrofale evenementen, variërend van gedwongen migratie tot natuurrampen. Bij een dusdanige crisis zoeken mensen een zondebok. Vaak zijn immigratie en minderheden de makkelijkste doelwitten voor problemen met een minder duidelijke oorzaak, zoals het geval is bij financiële crises.
Van immigratie is aangetoond dat het een effect heeft op rechtse standpunten, maar niet op de manier die je misschien zou verwachten. Er blijkt een negatieve correlatie: daar waar immigratie het hoogst is, is de steun voor rechtse partijen het laagst. Zo is gebleken dat niet de daadwerkelijke hoeveelheid immigranten, maar de perceptie van de aantallen gelinkt is aan stemmen voor het UKIP.
Dit effect kan verklaard worden met behulp van de zogeheten contact hypothese: de theorie dat, in de woorden van psycholoog Thomas Pettigrew van de universiteit van Californië, ‘het enige dat nodig is voor meer begrip tussen groepen, contact is’. Pettigrew schreef een meta-analyse van meer dan 500 onderzoeken over dit onderwerp.
Emotie en autonomie
‘Nooit eerder is er zo snel en met zo weinig schaamte zoveel misleiding blootgelegd’, zegt Stephan Lewandowsky, onderzoeker op het gebied van desinformatie aan de universiteit van Bristol, met betrekking op het Britse referendum.
Campagnes om de Europese Unie te verlaten leunden uiteindelijk op het aanwakkeren van angst voor immigranten, net als Donald Trump deed in zijn campagne in de VS. Wat maakte deze ‘angstcampagnes’ zo effectief?
Volgens invloedrijk gedragseconoom Daniel Kahneman van de Princeton universiteit gebruikten de ‘vertrekcampagnes’ argumenten gebaseerd op emotie in plaats van rationele analyse. Dit is, zoals hij in zijn boek ‘Thinking, Fast and Slow’ beschrijft, een overwinning van Systeem 1-denken – de snelle manier op basis van intuïtie en emotie – op Systeem 2-denken – de langzamere, rationelere manier van beslissingen nemen.
Een andere psychologische verklaring is dat de ‘vertrekcampagnes’ profiteren van de fundamentele menselijke behoefte aan autonomie, zegt psycholoog Paul Redford van de West of England universiteit in Bristol. Vertrekstemmers zijn doorgaans minder welvarend en hebben minder macht. Hun stem voor het vertrek uit de EU zou daarmee een poging geweest kunnen zijn hun ruimte voor zelfbeschikking te vergroten.
Steun tonen
Sinds de uitkomst van het referendum is volgens de NPCC – de Britse raad van politie – de hoeveelheid meldingen van haatdelicten in het land toegenomen. In de week na de stemming ontving een van dergelijke websites 331 meldingen van haatdelicten. Dat is het vijfvoudige van het wekelijkse gemiddelde van 63.
Een overvloed aan psychologisch onderzoek naar conformiteit heeft aangetoond dat dit een gevaarlijke situatie zou kunnen zijn. Uit een vaak herhaald onderzoek door Solomon Asch uit 1955 bleek dat wanneer mensen gevraagd werd te oordelen of lijnen van dezelfde lengte daadwerkelijk dezelfde lengte hadden, de meeste mensen aangaven dat de lengte verschilde. Er was enkel een groep acteurs voor nodig die zeiden dat de lijnen niet even lang waren. Het onderzoek toont aan hoe makkelijk mensen aangezet kunnen worden hun kijk dusdanig te veranderen dat die overeenkomt met die van de mensen om hen heen.
In de nasleep van de toename van het aantal haatdelicten kwam een campagne op om bezwaar te uiten tegen racisme. Door een speldje op hun kraag te dragen, hopen sommige mensen hun steun te betuigen voor de mensen uit het Verenigd Koninkrijk die zich nu benadeeld of bedreigd voelen. Klinisch psycholoog Miriam Silver meent dat het op deze manier tonen van solidariteit en het verbinden met degenen die vijandigheid ervaren, kleine stappen zijn die mensen kunnen maken om hen te steunen.
Wat betreft het door de media genoemde ‘Bregret’ – vertrekstemmers die nu spijt hebben van hun beslissing – stelt Kahneman dat de meesten geen spijt zullen hebben. Spijt is namelijk zeldzaam, zegt hij. In plaats daarvan vinden mensen manieren om wat er om hen heen gebeurt te verklaren door de schuld bij anderen te leggen.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: