Brussel (B) – Het ‘been van Ishango’ – het alleroudste rekentoestel in zakformaat – is voor de allereerste keer tentoongesteld aan het publiek.


Een klein botje ondergraaft de opvatting dat de wiskunde zowat 5000 jaar geleden in Mesopotamië is ontstaan. Het is het 20.000 jaar oude ‘beentje van Ishango’. Het botje is in 1950 opgegraven in Kongo en blijft de archeologen boeien. Het is tien centimeter lang, is licht gebogen en draagt een aantal inkervingen. Om die krasjes is het te doen, want ze geven een aantal mathematische reeksen weer die nauwelijks op toeval kunnen berusten.

Het ‘been van van Ishango’, voorhistorische rekenliniaal of mathematisch grapje?

Op één zijde vinden we streepjes die de paren 3 en 6, 4 en 8, en 10 en 5 vormen. De tweede zijde draagt achtereenvolgens 11, 21, 19 en 9 krasjes, wat het patroon van 10+1, 20+1, 20-1 en 10-1 suggereert. De laatste zijde draagt 11, 13, 17 en 19 streepjes – de priemgetallen tussen 10 en 20. De som van de tekens op de beide laatste zijden is 60.
Wetenschappers staan nog steeds voor een raadsel. Was het voorwerp een voorhistorische kalender, een instrument om de visvangst te verdelen, een toverstokje, een snijinstrument of domweg een wiskundig spelletje van een Paleolithische Afrikaan?
In 1950 groef de Belgische archeoloog Jean de Heinzelin de Braucourt het beentje op in Ishango, nabij de oever van de Semliki-rivier in Kongo. In dezelfde geologische laag vond hij ook stenen werktuigen, schelpen en harpoenpunten gemaakt van been. Die laatste zijn volgens de koolstof-14-dateringsmethode bijna 20.000 jaar oud. Het botje zelf is niet gedateerd. Het is te kostbaar om er een stukje af te halen.
Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest krijgt het Ishango-beentje eindelijk een ereplaats tussen de dinosauriërs in de zalen van het Museum voor Natuurwetenschappen, dat verbonden is aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Dankzij een uitgekiende belichting en een vergrotingscamera kunne bezoekers het mysterieuze voorwerp tot in zijn kleinste details bewonderen. Ook laat het museum de bezoekers kennismaken met alle hypothesen omtrent de oudste rekenliniaal.

Peter Raeymaekers

De expositie in Brussel

Andere websites over het Ishango-beentje:
Engelstalige site over het oude botje
Franstalige informatie over het beentje van Ishango