Onvriendelijk of juist een manier om de emancipatie van de vrouwelijke seksualiteit te bevorderen? Marleen Klaassen onderzoekt de inhoud van internetpornografie.
Foto: loxtockk
Vrouwen die als lustobject worden gebruikt door nogal opgewonden mannen, die daarbij ook nog het nodige geweld gebruiken. Gedwongen seks, penissen die te diep in de keel van vrouwen verdwijnen en iets te heftige billenkoek. ‘Dat is het beeld dat door conservatieven en veel feministen naar voren wordt gebracht als het over pornografie gaat. Daar tegenover staat de meer liberale opvatting dat vrouwen zich door middel van porno meer kunnen emanciperen. Maar grondige analyses van pornofilms zijn er nauwelijks’, zegt communicatiewetenschapper Marleen Klaassen van de Universiteit van Amsterdam, die op dit moment promotieonderzoek doet naar de inhoud van populaire internetporno.
Taboe
Volgens haar heeft dat onder meer te maken met het taboe dat ook binnen de wetenschappelijke wereld op pornografie ligt. ‘Het is vreemd dat er zo weinig onderzoek naar porno wordt gedaan, terwijl het door miljoenen mensen dagelijks bekeken wordt.’
Klaassen selecteerde vierhonderd pornofilmpjes die op populaire pornosites als Pornhub, RedTube, You-Porn en xHamster te vinden zijn. Eén van die films was meer dan 52 miljoen keer bekeken.
Machtspositie
Om zicht te krijgen op de verschillende manieren waarop mannen en vrouwen in beeld worden gebracht, bedacht ze een uitgebreide codering. Aan de hand daarvan kon onder meer worden gewaardeerd of sprake is van verschillen in machtspositie, of een man of vrouw als ‘instrument’ voor het seksueel genot van een ander wordt neergezet of als een mens die zelf handelt naar eigen verlangens en gevoelens. En of sprake was van geweld.
Om haar onderzoek zo objectiefmogelijk te maken, vroeg zij ook andere mensen, zowel mannen als vrouwen en zowel hoger als lager opgeleiden, films te bekijken en te beoordelen aan de hand van haar codering. De resultaten die Klaassen uit die analyses haalde, publiceerde zij onlangs samen met haar promotor Jochen Peter in het wetenschappelijke tijdschrift The Journal of Sex Research.
Genuanceerd
De conclusies zijn opvallend. Zo blijkt uitgesproken geweld naar zowel mannen als vrouwen zeer beperkt als het gaat om porno die op de meest geraadpleegde sites te vinden is. Machtsverschillen tussen mannen en vrouwen kennen een genuanceerd beeld. In ruim een derde van de filmpjes was eigenlijk geen sprake van verschillen in de sociale rol die mannen of vrouwen speelden, in de overige video’s hadden vrouwen en mannen even vaak een lagere of juist hogere sociale positie dan de andere sekse.
Secretaresse
In vergelijking met studies van enkele decennia geleden is volgens Klaassen ‘de standaardsituatie van de secretaresse die seks heeft met haar baas’ zo goed als verdwenen. ‘De rollen die vrouwen innemen, zijn veel meer gelijkwaardig aan mannen.’
Als het gaat om dominantie en submissie tijdens de seks liet bijna de helft geen of gelijkwaardige dominantie zien, in de overige films bleken mannen wel veel vaker dominant dan vrouwen.
Ontmenselijking
De opvallendste uitkomst uit het onderzoek van Klaassen heeft te maken met de vraag of mannen of vrouwen als object gepresenteerd worden. Volgens Klaassen spelen instrumentaliteit en ontmenselijking daarbij een rol. In het eerste geval gaat het erom in hoeverre iemand gebruikt wordt voor andermans genot. Close-ups van lichaamsdelen en orgasmes zijn daar voorbeelden van.
Bij ontmenselijking gaat het om de vraag of iemand neergezet wordt als een persoon met gevoelens of als een leeg object zonder eigen wil. Klaassen: ‘Vrouwen worden vaker als instrument neergezet, maar mannen veel vaker als inwisselbare objecten zonder gezicht. Mannen en vrouwen worden in pornofilms dus op andere manieren als object neergezet.’
Fantasie
De resultaten van het onderzoek van Klaassen geven een genuanceerd beeld over de man-vrouwverhoudingen in pornofilms. Toch zijn er wel vragen te stellen bij de context en interpretatie van seksscènes, weet ook Klaassen. Zo kan een vrouw die met een glimlach ligt te wachten totdat zij een lading sperma over zich heen gespoten krijgt, wel ‘menselijk’ in beeld gebracht worden, duidelijk is dat dat toch vooral in het teken van de mannelijke fantasie staat. Niet eens zo zeer die van de mannelijke pornoacteur, maar veel meer die van de kijker. Om daarin beter inzicht te krijgen, is volgens Klaassen meer onderzoek nodig.
Voor een vollediger beeld zal meer interpretatie nodig zijn. Maar interpretaties hebben ook een risico. Zo kan de tegenstelling tussen de conservatieve en liberale kijk op man-vrouwverhoudingen in pornografie gemakkelijk in die analyses sluipen.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: