Als docent, onderzoeker en als hoogleraar is letterkundige Yra van Dijk, die op 28 november spreekt tijdens het Gala van de Wetenschap, iemand met een geheel eigen aanpak en een sterke visie. Daarmee houdt ze iedereen letterlijk en figuurlijk bij de les: ‘Je moet niet verwachten dat je achterover kunt leunen, ze daagt je altijd uit om verder te denken.’
Foto: Jean-Pierre Jans
Het moet een stevige ommezwaai zijn geweest, denkt oud-collega Thomas Vaessens: de komst van Yra van Dijk als ‘mooie, sterke en daadkrachtige vrouw’ naar de Universiteit Leiden. Een academische omgeving die volgens hem ‘wat conservatiever is dan haar oude, vertrouwde Universiteit van Amsterdam’. ‘Ik heb de indruk dat ze soms op haar handen moet zitten, want ze zou dingen veel sneller willen veranderen dan nu gebeurt’, zegt Vaessens, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de UvA.
Yra van Dijk (1970) trad in 2013 als hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde in mondiaal perspectief aan in Leiden. Na haar promotie in 2005 gaf ze jarenlang les aan de UvA, waaraan vader Teun van Dijk ruim twintig jaar als hoogleraar tekstwetenschap was verbonden. Eerder studeerde ze Nederlandse letterkunde aan de UvA en Comparative Literature aan de University of Kent in Canterbury. Ze schrijft voor de boekenbijlage van NRC Handelsblad en geeft lezingen, workshops en mastercourses op scholen en culturele instellingen. Haar huidige onderzoek richt zich op representaties van herinnering en trauma in de Nederlandse literatuur. Zo kijkt ze onder meer hoe in het werk van Arnon Grunberg de Shoah terugkomt.
Controversieel
Haar aanstelling in Leiden was inderdaad controversieel, weet collega Bram Ieven. Hij werd twee jaar geleden door Van Dijk aangenomen als universitair docent aan de opleiding Nederlandse taal en cultuur. Aanvankelijk werd er binnen de opleiding met argusogen naar Van Dijk gekeken, zegt hij. ‘Yra heeft een heldere kijk op waar het met de neerlandistiek naartoe moet. Ze wil het vakgebied internationaler maken en zet samenwerkingen op met andere opleidingen, zoals literatuurwetenschap.’
Dat laatste ligt in Leiden gevoelig, omdat neerlandistiek – de Nederlandse taal en cultuur – en literatuurwetenschap er van oudsher opereren als gescheiden vakgebieden. Ieven bemerkte onder collega’s dan ook een zekere angst dat met de komst van Yra de neerlandistiek zou worden opgeslokt door grotere disciplines. Die angst is nu verleden tijd, verzekert hij. ‘Yra heeft op diplomatieke wijze veel bereikt en veel collega’s achter zich gekregen.’
En dat is maar goed ook, denkt UvA-hoogleraar Vaessens. ‘De literatuurwetenschap is in de afgelopen jaren veranderd. We richten ons steeds meer op de vraag wat literatuur doet, welke effecten zij heeft, en daarmee minder op wat literatuur is of zou moeten zijn. In die ontwikkeling speelde de neerlandistiekopleiding in Leiden tot op heden niet de eerste viool. Met Yra gaat dat veranderen.’
De marge
Niet alleen binnen haar werkomgeving is Van Dijk controversieel. Ook in haar onderzoek blijft ze ver van de gebaande paden. Bij het analyseren van teksten is ze in plaats van op zoek naar coherentie gericht op ‘gaten, breuken en fragmentatie’, schreef een recensent over haar proefschrift met de titel Leegte, leegte die ademt, waarvoor Van Dijk de rol van het wit in de poëzie van vier Nederlandse dichters onderzocht. Collega’s typeren haar als een literatuurwetenschapper die op zoek gaat naar ‘de marge’ in een tekst. Zo richtte Van Dijk zich in haar oratie over Eline Vere niet op het psychologische drama dat het beroemde boek van Louis Couperus karakteriseert, maar legde ze de nadruk op de mediakritiek die deze roman volgens haar óók bevat.
‘Yra gaat er nooit van uit dat een tekst een sluitende betekenis heeft’, zegt ook oud-student Nienke van Leverink, die Van Dijk bij haar studie Nederlands meemaakte als docent en daarna door haar werd begeleid bij haar afstudeerscriptie. ‘Ze richt zich juist op wat er níet klopt en komt daardoor echt met nieuwe inzichten. In de lessen over Frans Kellendonk, wiens werk normaliter wordt geanalyseerd op grote thema’s zoals religie en homoseksualiteit, wees ze ons er bijvoorbeeld op dat in zijn teksten ook dode en ongeboren kinderen voorkomen. Zodra je daar oog voor krijgt, zie je opeens veel meer gebeuren in een tekst.’
Studenten omschrijven Van Dijk als intelligent en vriendelijk, maar ook kritisch. Van Leverink: ‘Ze is erg direct, daardoor kan ze soms intimiderend overkomen.’ Haar lessen vormen een uitdaging. ‘Sommige studenten vinden het frustrerend, zij willen het liefste dat een analyse rond is. Maar Yra gaat er altijd vanuit dat een tekst ontwricht, dat onder de ogenschijnlijke oppervlakkige betekenissen telkens weer andere betekenissen te ontwaren zijn. Je moet niet verwachten dat je bij haar in de les achterover kunt leunen en alles klakkeloos over kunt nemen. Ze daagt je altijd uit om verder te denken.’
Foto: Bob Bronshoff
Gala van de Wetenschap
Op zaterdag 28 november is Yra van Dijk een van de keynotesprekers tijdens het Gala van de Wetenschap. Andere sprekers zijn onder anderen Robbert Dijkgraaf, Ivo van Vulpen, Louise Vet, David Abbink, Ben Schouten en José van Dijck. Kaarten zijn te bestellen via de Stadsschouwburg Amsterdam. Voorafgaand aan het Gala van de Wetenschap organiseert New Scientist een lunchlezing met Ron Heeren en Ivo van Vulpen. Meer informatie en kaarten voor de lunchlezing zijn te vinden via newscientist.nl/gala.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook:
- Fysicus Ivo van Vulpen: ‘De deeltjesversneller is niets anders dan een reusachtige microscoop’
- Fysicus Ron Heeren: ‘Met de iKnife diagnositceert de chirurg tijdens het snijden’
- Einstein als inspiratie voor Robbert Dijkgraaf essayprijs
- KNAW-president José van Dijck: ‘Deze benoeming is een dubbele emancipatie’